Kanuni… i Lekë Dukagjinit ?!

*
4. Kanuni... i Lekë Dukagjinit ?!

A është libri me titull « Kanuni i Lekë Dukagjinit » një kanun i Lekë Dukagjinit?

Gjatë leximit të Kanunit: http://www.kanuniilekedukagjinit.blogspot.com/ nëse jeni sadopak kritik dhe i shikoni rrethanat e përshkruara, botimin e veprës, e tjera…ndoshta mund t’ia bëni vetës pyetjen: A është e drejtë që ky Kanun të quhet “Kanuni i Lekë Dukagjinit” apo jo?

Përgjijga në këtë pyetje mund të trajtohet në tri aspekte: afirmative, me rezervë dhe negative.

Së pari, të shohim përgjigjen afirmative. Nuk mund të mohohet fakti se përmbledhja e folklorit nga At Shtjefën Gjeçovi e botuar në vitin 1933 (katër vite pas vdekjes së autorit Gjeçovi) e mban titullin “Kanuni i Lekë Dukagjinit.” Dihet se titulli ka influencë të madhe për të paragjykuar një libër. Pra, kështu e ka titullin një libër, parathënien e së cilës e ka shkruar At Gjergj Fishta. Këto fakte janë të pamohueshme.

Së dyti, sa i përket aspektit të vënies në dyshim të kësaj teze, vetë Gjergj Fishta në parathënien e tij i lë historisë të konfirmojë se a është kanuni i Lekë Dukagjinit apo jo. Ja një citat nga parathënia: “Por pse i thonë: i Lekë Dukagjinit? qe nji çashtje e cilla enè nuk âsht zhvillue krejt mirë e me sugurí të plotë. Nji palë thonë, se quhet i Lekë Dukagjinit, per arsye qi ky Leka e paska mledhë e kodifikue i pari. Ktij mendimi duket se ká kêne edhè Dr. Milan Šufflay, i cilli ne librin e vet «Serbtë edhè Shqyptarët» (perkthye prej slavishtes) thotë në faqe 90 – «Gojdhâna, mbas së cillës këto zakone ligjare të quejtuna me êmnin «Kanuni i Lekës», âsht në lidhje me Lekën III. Dukagjinin» (1459-1479).”

Kështu, akademiku shqiptar Fishta e përfundon parathënien e tij : “Per ket punë thonë nji palë, se Kanuni quhet i Lekë Dukagjinit, jo pse ká kênë kodifikue prej Lekë Dukagjinit, por pse ká kên zbatue nder «Lekë» e «Dukagjin»; pra: «Kanuni Lekë-Dukagjin», e jo i «Lekë Dukagjinit». Kto çashtje tash i zhvillon me kohë historija.”

Së treti, sa i përket përgjgjes negative, me një fjalë, libri që quhet “Kanuni i Lekë Dukagjinit” nuk ka qenë i kodifikuar nga Lekë Dukagjinit, mund të kalojmë në aspektin historik e shkencor. T’i marrim si analizë tri fjalë nga kanuni: “duhani”, “kafja” dhe “pushka.” Këto tri fjalë emërojnë tri prodhime në Kanun sikur të ishin ato në kulmin e përdorimit të tyre. E vërteta është se këto produkte kanë arritur në trojet shqiptare, Ballkan ose Evropë shumë vjet pas vdekjes së Lekë Dukagjinit.

T’i shohim tri fjalët:

Fjala “DUHAN” (duhàn). Edhepse nuk kam parë shumë kushtetuta e ligje në botë që kodifikojnë pirjen e duhanit (tani ka filluar të ndalohet konsumimi i tij në nvende publike) ajo që më intereson këtu është termi i cili përdoret në Kanun. Princi Lekë Dukagjini ka vdekur në vitin 1459 ndërsa Kristof Kolomboja e ka parë për herë të parë duhanin kur ka shkuar në Amerikë në vitin 1492, pra 33 vite më pas. Imagjinoni sa kohë është dashur që të komercializohet duhani në Evropë e në Shqipëri!!!

U përpoqa ta numëroj fjalën “KAFE” në Kanun dhe qëllova në të së paku 16 herë. Ju jap një citat nga Wikipedia në anglisht dhe në frengjisht. “Në vitin 1583, një mjek gjerman, Leonhard Rauwolf, pasi u kthye nga një udhetim 10 vjetësh nga Lindja e Mesme, ishte evriopani i parë që foli për kafen… » Pra, vëtëm është folur për kafen në Evropë 122 vite pas vdekjes së princit Lekë Dukagjini. Imagjinoni sa kohë është dashur që të komercializohet kafja në Evropë e në Shqipëri!!!

I gjithë Kanuni, një përmbledhje folklori nga Gjeçovi, përbën një libër të vogël prej 106 faqesh. Ka rreth 41 500 fjalë. Fjala me origjinë sllave “PUSHKË” përdoret në Kanun së paku 79 herë. A u ngjan kjo gjë ligjeve tjera në botë?... Nuk është tema këtu. Këtu duam të analizojmë atë që vijon: A ka pasur pushkë në kohën e Lekë Dukagjinit, ku në të gjitha imazhet e shohim bashkëkohasin e tij, Gjergj Kastriti Skënderbeun, me shpatë në dorë e jo me pushkë në dorë?

Ka gjurmë në histori se pushka ka pasur disa forma primitive që nga shekulli i 17-të por formën e asaj “grykhollës” që përshkruhet në Kanun, që bartet mby supe e varet, e tjera... nuk e ka pasur para shekullit të 19 të, mëse tre shekuj pas vdekjes së Lekë Dukagjinit. Imagjinoni sa shumë ka dhënë kontribut Kanuni të komercializohet pushka (e të nxitet krimi e konfliktet) në trojet Shqiptare duke përdorur strategji komerciale të nivelit të ulët dhe duke e keqpëddorur emrin e princit Lekë Dukagjini!!!

Unë mendoj se përmbledhja e folklorit në lidhje me zakonet dhe traditat nga Gjeçovi është konribut i madh për popullin shqiptar sepse, i shkruar, Kanuni çmitizohet dhe mund të analizohet, siç po bëj unë tani. Jam i sigurt se pasi ta lexoni, edhe ju do të keni një botëkuptim tjetër për Kanunin. I kam bërë shumë herë pyetjen vetes se po të kishte qenë gjallë Gjeçovi kur është botuar Kanuni (4 vjet pas vdekjes së tij) a do të kishte pranuar që t’i vihet në titull emri i princit të kohës së Skënderbeut?

Titulli “Kanuni i Lekë Dukagjinit” i vënë në një përmbledhjeje folklori që është kodifikuar, pra që ka marrë formën e ligjit (formë e cila e bën kodin më sharlatan në botë dhe e turpëron tërë popullin shqiptar në botë) është mungesë e respektit ndaj Lekë Dukagjinit dhe nënçmin i gjykimit dhe intelegjencës së të gjithë shqiptarëve të alfabetizuar.


Më në fund, meqë ra fjala tek flalët, një nga fjalë më të përmendura në Kanun është edhe termi “GJAK” (në kutimin “gjakderdhje”, “vrasje”,“krim...”) Shkoni në adresën http://www.kanuniilekedukagjinit.blogspot.com/ dhe numërojeni atë fjalë ose bëni kërkime tjera sipas dëshirës dhe imagjinatës suaj.

“Prilli i thyer” në frëngjisht: Një gabim përkthimi ose pikpamjeje?

*
3. "Prilli i thyer" në frëngjisht: Një gabim përkthimi ose pikpamjeje?

Nusja ime, Sophie Savard-Uka, i ka në bibliotekë dhe i ka lexuar të gjitha librat e Ismail Kadaresë të cilat janë të përkthyera në frëngjisht. Para ca ditësh, më foli për mikpritjen shqiptare duke e quajtur atë si tipar pozitif mbarëjerëzor i cili futet në kategorinë e zemërgjerësisë dhe të lëmoshës… së moralit të ndonjë feje…

Unë i thashë duke qeshur se po qe në Kanun (e dija se ishte në Kanun!) fenomeni i mikpriktjes nuk mund të jetë pozitiv as për shqiptarët as për njerëzimin.

Sofia u ngrit dhe e mori në raftin e sallonit romanin “Prilli i thyer” të përkthyer në frëngjisht nga Jusuf Vrioni (Avril Brisé, Fayard,1982.) Filloi ta shfletonjë dhe u ndal në faqen 86. E preku citatin: « La maison de l’Albanais est la demeure de Dieu et de l’hôte. »

Menjëherë e kuptova se përkthimi ishte i shtrembëruar: Thuhej disi: « Shtëpia e shqiptarit është e Zotit dhe e të zotit. » Thënë kështu, shprehja duket qesharake në shqip. Fjala frënge « hôte » e ka kuptimin « mikpritës », « dikush që pret njërëz në shtëpi ». Pra përkthimi e ka afërsisht kuptimin që vijon: « Shtëpia e shqiptarit është e Zotit dhe e mikpritësit.»

Ta shohim tani ku është problemi. Sa i përket Zotit, nëse shtëpia e shqiptarit është e Zotit, edhe shtëpia e francezit, amerikanit, gjermanit…është e Zotit…edhe gjethet janë të Zotit, edhe qimet janë të Zotit edhe qelizat janë të zotit...

Problemi këtu nuk është te Zoti por te miku. Mendoj se nuk ka gjë të keqe të jetë njeriu mikpritës kur nuk i prishet rehatija dhe konforti në shtëpi, kur vizita bëhet me paramendim, planifikim e pëlqim të shtëpiakut. Fundi i fundit, njeriu është qënie shoqërore, ka nevojë të shkojë në vizitë dhe të presë.

Por, në Kanun, miku dhe mikpritja kanë një dimension të veçantë. Në paragrafin 602 të Kanunit thuhet : "Shpija e Shqiptarit asht e Zotit dhe e mikut".

Nuk e vë në dyshim këtu përkthimin e Jusuf Vrionit por jam i bindur se stafi botues e ka modifikuar atë fjali sepse në kuptimin që ka ai "ligj" në shqip, nuk ka asnjë kuptim në frëngjisht. Në të kundërtën një pohim i tillë do të ishte joligjor në frëngjisht. Në një shoqëri të civilizuar, shtëpia është një hapsirë padhunueshme dhe u përket atyre që jetojnë në të. Ata që jetojnë aty mund të çlodhen, të shijojnë lumturinë familjare, intimitetitn e tjera.

Sipas këtij citati të Kanunit, shtëpia i përket të huajit. Jam i bindur se ky ligj apo kjo traditë ka krijuar një psikologji shumë të çoroditur në shoqërinë shqiptare siç është mosrespekti i pasurisë dhe jetës së tjetrit. Fatkeqësisht, nuk është i vetmi ligj në Kanun i këtij lloji.

Si në të gjitha shkrimet tjera të shkurtëra, edhe kësaj here, ju ftoj ta vërtetoni paragrafin 602 të Kanunit në adresën : http://www.kanuniilekedukagjinit.blogspot.com/ .

Kanuni është shumë interesant për lexim

*
2. Kanuni është shumë interesant për lexim

E kam botuar Kanunin në adresën http://www.kanuniilekedukagjinit.blogspot.com/ me qëllim që ta lexojnë sa më shumë shqiptarë. Leximi i këtij libri është shumë i mirë për shëndetin mental kombëtar.

Mund t’ju siguroj se është një vepër shumë interesante dhe gjithashtu argëtuese për lexim. Do t’i përjetoni të gjitha emocionet. Do të ndiheni intelektual, do të keni dëshirë të bëni hulumtime, do të qeshni, ndoshta do të qani, ndoshta do të hidhëroheni... Shkurt e shqip, pas leximit të Kanunit do ta ndieni veten sikur në momentin kur dilni nga një film i mjeshtrisë së përsosur.

Kanuni është një vepër e shkurtër prej 106 faqesh në botimin origjinal. Paraprihet nga parathënia e çmuar dhe shumë domethënëse (tupani bie për ata që kanë veshë !) e akamikut at Gjergj Fishta, për të cilin kam respektin më të madh. Ndahet në 12 libra, 24 seksione (krye), 199 nene dhe 1263 paragrafe (§.1263).

Mënyra më e mirë, sipas meje, për t’u orientuar gjatë leximit është t’i ndiqni paragrafet. Meqë unë e kam botuar të tërin në një faqe, nëse e nderpreni leximin, mund ta shënoni numrin e paragrafit dhe, kur të ktheheni, të vazhdoni aty ku e keni lënë.

Nëse e lexoni të tërin përnjehërë, duke i pushuar ngapak sytë ose për të menduar pak me gishtin tregues në ballë, nuk ju duhen më shumë se dy orë.

Këtu poshtë do t’ju jap disa citate të identifikuara me numrin e artikullit. Sicilit citat do t’ia shtoj një koment personal. Me komentin personal, nuk dua të mendoj për juve por qëllimi im është t’nxis që :

Së pari, ta lexoni edhe ju Kanunin
Së dyti, ta formuloni edhe ju komentin tuaj.



§.63. Tagri i Parbinis ( i dialit të parë).
d) Me kênë derë Vojvodet, djalit të parë të vllaut të parë i perket prîja,

Pika d) e paragrafit 63, ju shtyn të mendoni, të bëheni intelektual, kërkimtar. Doni të dini çka është Vojvoda. Bëni kërkime në Google. "Vojvodë" është një term me origjinë sllave që cilëson në radhë të parë një komandant të një krahine ushtarake. Është derivat i sllavishtes: Voj (ushtri) dhe Voda (udhëheqës). Pra, Vojvoda është udhëheqës ushtarak serb. Shesheli, i cili ndodhet në Hagë duke u gjykuar për krime lufte, e ka fituar titullin Vojvodë nga çetnikët serbë. Bëni pyetjen : Çka kërkon vojvoda në kushtetutën apo librin e shenjtë shqiptar ?



§.108. Baba edhè në mos pasët djelm, nuk mundet me u lânë bijave as tokë, as plâng, as shpi.

Kjo thënie i vë në kundërshtim me Kanunin, në radhë të parë gjysmën e shqiptarëve, do të thotë të gjitha femrat. Sot femra shqiptare di të mendojë me kokën e vet dhe nuk mund t’ia shesësh për interesante atë që nuk është në interesin e saj. Pastaj, më ketë thënie nuk pajtohen të gjithë ata që kanë logjikë, të gjithë ata që kanë nëna, të gjithë ata që kanë motra, të gjithë ata që kanë bija…Kush mbetet? Kush pajtohet me këtë ligj të kanunit? Jashtëtokësorët?



§.135. Thirre e, s't'u pergjegj kush, a rrî e prit, a nisu në pûnë tande.

Ky është një nga ligjet më demokratike të Kanunit: Të gjithë shqiptarët duhet ta duartrokasin. Do të thotë, po deshe bëje një gjë, po deshe mos e bëj. Po qe buzë liqenit, po deshe xhvishu e kërce në ujë, po deshe shiko pak valët dhe kthehu në shtëpi...



§.499. Kanûja e malevet nuk njef uhà me shtojca fitimesh (Fajde).

Ky ligj përkujton ligjin e librin e shenjtë që dominon shtetet arabe. Kam pasur disa kolegë në universitet në Amerikë nga ato shtete të cilët qaheshin se kjo dogmë i pengon të zhvillohen ekonomikisht. Unë nuk thoja asgjë... por, do të mund të qahesha edhe unë me Kanunin. Shpresoj se nuk e rrespekton kush Kanunin në ditët tona!


§.520. Gjuha âsht tulit e gjithshka bluen.

Pasi e kam lexuar këtë nen, e kam kuptuar pse të gjithë ...gënjejnë, arësye e pa arësyre, të rinjtë, pleqtë, stërpleqtë... A keni takuar ndonjëherë në jetë një shqiptar që nuk gënjen? Ah?


Shikoni mirë tani. As mos qeshni, as mos qani:

Këto sjellje duken si lojë, porsé kàn shkaktue vrasë të pergjegjme shi në trevezë.
§.660. Kafen e mêrr miku, mandej i zoti i shpis.
§.661. Duert në treveze i làn i zoti i shpis, mandej miku.
§.662. Goten e rakis e pin i zoti i shpis e të dyten miku,
§.663. Kashaten e nyjen miku, mandej i zoti i shpis.
§.664. Aj zot shpije, qi e njyete kashaten perpara mikut, late 500 grosh giobë.

A keni nevoje për komente apo nuk keni nevojë...për komente!? Ma merr mendja se duhet të dalë një shqiptare apo një shqiptar (që ka dëshirë e interes ta tërheqë vëmendjen para opinionit botëror) ta fusë Kanunin në librin Guinness si kushtetutën më të çuditshme në botë. Të fillojë gjakmarrja e të vazhdojë me gjenerata për arësye se nuk e filloi ai që duhet gotën e rakisë apo nuk e ngjeu ai që duhet kafshatën i pari!… Nuk pot them asgjë... Të gjitha pretekstet janë të mira për të filluar konflikti. Pse? Sepse konflikti shpiente në vrasje e vrasja në një vrasje tjetër. Pra çdo pagesë gjobës derës së…duhej të fillonte me një konflikt.

§.1258. Grueja e vêjë nuk mùnd të gatuej në darsem, as nuk mùnd të qesë ujë duervet, as raki, as me thye bukë, as me veshë e me iu afrue nuses.

Nuk e di se a pajtohni me mua por ky paragraf "ligji" duket më shumë bestytni sesa ligj. Në studimet universitare dhe pasuniversitare në administrim biznesi ka shumë lendë të drejtësisë. Kështu, kam qenë i detyruar të lexoj shumë ligje, i kam lexuar kushtetutat e të gjitha shteteve të botës. Askund në botë nuk quhen ligje as nuk kodifikohen si ligje disa gjëra, disa bestytni, disa… si në Kanunin tonë të dashur.

Shpresoj se ua kam dhenë sadopak shijen ta lexoni Kanunin. E kam përgatitur për juve. Ju përkujtoj adresën :

http://www.kanuniilekedukagjinit.blogspot.com/

Shko në Shqipëri dhe bleje një grua !

*

1. Shko në Shqipëri dhe bleje një grua !

Kam studjuar në Amerike në degën e administrimit të biznesit. Njëherë isha në një mbrëmje të organizuar nga universiteti me një kolege kanadeze (Sophie Savard) e cila më vonë u bë gruaja ime. Nuk dua ta lavdëroj këtu por është shumë e dukshme, sportive dhe tërheqëse si femër. Gjatë festës na u bashkangjit në tavolinë një student (si neve) jugosllav.

Sa vazhdonte mbrëmja dhe pirja, vëreja se jugosllavi s’ia ndante sytë shoqes sime. Kur e vërejti Sofia këtë gjë, ma vuri dorën në krah për t’i bërë të ditur se ishim bashkë. Jugosllavi sikur u zhgënjye dhe më tha në anglisht:

- Pse nuk shkon në vendin tënd, në Shqipëri, të blesh një grua ?

Unë nuk ia vura veshin në fillim ndërsa ai vazhdoi me qëllim që ta dëgjonte edhe shoqja ime :

- Gruaja shqiptare të kupton më mirë sesa e huaja sepse ju shqiptarët jeni një popull me zakone të vjetra ? Me dollarë amerikanë, një grua nuk kuston shumë.

Unë u përpoqa ta ndërroj bisedën por jugosllavi nuk m’u nda derisa më tha :

- Shiko në Kanun i ke edhe çmimet për gratë, në monedhën tuaj … në lekë… tregohet edhe sa lekë kushton. .

- Nuk ka më Kanun në Shqipëri, ajo punë ka ndodhur gjatë kohë më parë, si gjakmarrja për shembëll, për të cilën njihet Kanuni – i thashë.

Ai ndërhyri :

- S’është e vërtete, kam parë një emision televiziv për gjakmarrjen që ndodh në ditët tona. Nëse ndodh gjakmarrja sipas Kanunit shiten edhe gratë sipas Kanunit. Nëse ti nuk shkon të blesh një grua në Shqipëri, do të shkoj unë…- më tha duke qeshur.

Në atë kohë, nuk i dhashë shumë rëndësi asaj bisede. Më vonë kur u permend Kanuni në shtëpinë time, në një konflikt që doli në sipërfaqe, m’u kujtua biseda me jugosllavin. Në të vërtetë, ajo bisedë m’u kujtua duke e lexuar Kanunin e Lekë Dukagjnit:

***

NYE I NANDBËMBDHETËT.

Çmimi, qi nepej e nepet per gra.

Çmimi, qi nepej per varza a gra, tash 50 vjetë e andej, perbahej prej 50, 100, 200 mije 400 groshësh.Çmimi i kanus së vonë perbahet prej 1500 groshve, aq sa ban gjaku i grues.

***

E kuptova se jugosllavi kishte të drejtë. Vetëm do ta korrigjoja në një fyçkël : në Kanun nuk flitet për lekun si monedhë, monedha që përmend Kanuni është groshi.

Për ta konstatuar vetë citatin shkoni në adressën : http://kanuniilekedukagjinit.blogspot.com/ . Aty do ta gjeni të botuar Kanunin komplet në një formë shumë të lehtë për ta lexuar. Nëse orientoheni me paragrafe, ky citat ndodhet nëmes paragrafeve §. 44. et §. 45.